نفقه چیست؟
عقد ازدواج برای مرد و زن حقوق و تکالیفی را ایجاد می کند. یکی از مهمترین تکالیفی که مرد در این رابطه بر عهده دارد، تامین مخارج زندگی و پرداخت نفقه همسر خود است.
در قوانین ایران تامین نفقه بر عهده مرد است و منظور از نفقه این است که خرج و مخارج تامین زندگی زوجه و فرزندان که شامل پوشاک، مسکن، خوراک و سایر هزینه های درمانی و بهداشتی و مواردی از این دست است باید توسط مرد تامین گردد.
شرعا نیز واجب است مرد نفقه همسر خود را برای تامین نیازمندی های او پرداخت نماید. میزان نفقه زوجه نیز با عنایت به شان و جایگاه اجتماعی او و عرف و عادت منطقه سکونت و وضع مالی مرد تعیین خواهد شد.
نفقه چیست و چه مواردی را شامل می گردد؟
طابق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زندگی زوجه است مانند پوشاک، مسکن، اثاثیه منزل، غذا و هزینه های بهداشت و درمان و حتی خدمتگذار، البته در صورتی که زن به داشتن خادم از خانه پدری، عادت داشته باشد و یا به واسطه مریضی و نقص در اعضای بدن، نیاز به مرافبت از طریق خادم داشته باشد.
لازم به توضیح است که موارد ذکر شده در این ماده حصری بوده یعنی به عنوان نمونه ذکر گردیده است. اصل بر این است که حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شآن و جایگاه او باشد.
آیا ممکن است در عقد نکاح دائم شرط کرد که نفقه ای به زن تعلق نگیرد؟
در رابطه با این موضوع بین فقها و حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد ولی به نظر می رسد که نفقه برخلاف مهریه، نمی تواند مقتضای ذات عقد نکاح دائم باشد، که نتوان بر خلاف آن شرط نمود.
نفقه قانونا مقتضای اطلاق عقد نکاح دائم به شمار می رود و بنابراین زوجین می توانند در ضمن عقد نکاح دایم، در این خصوص با یکدیگر تراضی و توافق نمایند و حتی شرط کنند که در دوران زناشویی هیچ نفقه ای به زوجه تعلق نگیرد یا برعکس میزان نفقه ماهیانه را به تراضی معین نمایند.
- نکته اول: برای پرداخت نفقه به زوجه، تمکن مالی مرد شرط نیست. یعنی این چنین نیست که مرد در صورت داشتن توانایی مالی بایستی نفقه همسر خود را پرداخت کند و حتی زوج فقیر نیز ملزم به پرداخت حقوق زوجه خود است. اهمیت پرداخت نفقه به زوجه تا اندازه ای است که حتی اگر زن تمکن مالی فراوانی نیز داشته و یا شاغل باشد، باز هم پرداخت حقوق او بر عهده مرد است.
- نکته دوم: در این که آیا هزینه تحصیل زوجه جزء حقوق زوجه محسوب می شود یا خیر، قانون در این زمینه ساکت است ولی نظر اغلب فقها و مراجع بر این است که هزینه تحصیل از شمول نفقه واجب مرد خارج می باشد.
مخارج درمانی زوجه که جزء نفقه محسوب می گردد، تا چه مقدار بر عهده مرد خواهد بود؟
از ماده قانونی فوق الذکر چنین استنباط می گردد که هزینه های درمان زوجه شامل هزینه های درمان متعارف خواهد بود و در صورتی که زوجه به بیماری صعب العلاج یا نوع خاصی بیماری دچار شده باشد که دارای مخارج گزافی باشد اجبار قانونی برای پرداخت آن ها برای شوهر وجود ندارد.
در این شرایط مرجع قضایی رسیدگی کننده به پرونده نفقه، متناسب با قانون، شرع و اوضاع و احوال زوجین و توان مالی آن ها اتخاذ تصمیم خواهد کرد.
از آن جایی که طرح دعوا در خصوص مطالبه نفقه و یا دفاع در مقابل دعوای طرح شده، دارای پیچیدگی خاصی است و ممکن است بی اطلاعی به برخی مسائل موجب رد شکایت زوجه یا محکومیت ناروای زوج گردد، حتما قبل از هر گونه اقدام، با یک وکیل متخصص در این رابطه مشورت نمایید.
چه ارتباطی بین تمکین زوجه و پرداخت نفقه از ناحیه زوج، وجود دارد؟
بر اساس ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی در صورتی که زن بدون مانع شرعی از ادای وظایف زناشویی خود که شامل تمکین عام وخاص است خودداری نماید و در واقع در مقابل شوهر خود به ادای این تکالیف نپردازد، استحقاق دریافت نفقه را نخواهد داشت.
عبارت تمکین چه معنایی دارد؟
تمکین عبارت است از اینکه، زوجه مکلف است در منزل مشترکی که شوهر او اختیار کرده است سکونت نماید و از شوهر خود در انجام تکالیف و وظایف خاص زناشویی که همان رابطه جنسی است، اطاعت کند و در راستای این اختیار که قانون مدنی مقرر داشته ریاست خانواده از خصایص مرد است، عمل کند.
به زنی که عمدا و بدون عذر شرعی و قانونی از انجام تکالیف اشاره شده سرباز زند یا به عبارتی تمکین ننماید، ناشزه اطلاق می گردد. زن ناشزه مستحق دریافت نفقه نیست.
آیا زوجه در دوران عقد نیز مستحق دریافت نفقه است؟
در صورتی که زن و مرد بعد از جاری شدن عقد نکاح دائم، بر سر موعد مراسم عروسی و شروع زندگی مشترک توافق داشته باشند، رویه قضایی نیز بر این امر تمایل خواهد داشت که تا شروع زندگی مشترک، به زوجه نفقه ای تعلق نخواهد گرفت.
اما اگر مرد، همسر خود را بلاتکلیف رها نماید و اقدامی برای آغاز زندگی پس از آن تاریخ ننماید، زوجه می تواند از مرجع قضایی مطالبه نفقه نماید.
چنانچه بین زوجین عمل زناشویی واقع نشده باشد، زوجه طبق قانون دارای حقی است به نام حق حبس.
مطابق با ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زوجه تا تمام مهریه به او تسلیم نشده است، حتی اگر مهریه توسط دادگاه تقسیط شده باشد، قادر خواهد بود از تمکین و ایفای وظایفی که در مقابل شوهر خود دارد امتناع نماید و این خودداری نفقه او را ساقط نخواهد کرد.
- نکته اول: شروع زندگی مشترک زن ومرد، در اصطلاح حقوقی ظهور در تمکین زوجه دارد. از این رو بار اثبات در دادگاه ها جهت اثبات عدم تمکین و ناشزه بودن زوجه، بر عهده زوج است.
- نکته دوم: همچنین توجه داشته باشید که شروع زندگی مشترک مرد و زن در زیر یک سقف، ظهور در پرداخت نفقه از جانب زوج به زوجه دارد با این شرایط اگر زنی به دادگاه برای مطالبه حقوق معوقه خود مراجعه کند از نظر محاکم زندگی مشترک با شوهر ظهور در دریافت نفقه دارد و این بار، بار اثبات بر عهده زوجه است که ثابت کند حقوق خود را دریافت نکرده است. بنابراین در این شرایط اغلب دادگاه ها، مطالبه نفقه از جانب زوجه را قبول نمی کنند.
چه میزان نفقه به زوجه تعلق خواهد گرفت؟
در قانون مقدار مشخصی برای نفقه تعیین نگردیده است و همان گونه که اشاره شد، ملاک تعیین حق و حقوق زوجه نیازهای او و شان اجتماعی وی شامل تحصیلات و … است که در شرایط مکانی و زمانی مختلف، میزان آن متفاوت و متغیر است.
اگر زوجه برای مطالبه نفقه خود به مرجع قضایی برود، در این صورت محاکم خانواده برای تعیین میزان نفقه زن، از جلب نظر کارشناس استفاده می کنند و کارشناس با دعوت از زوجین و تحقیق لازم، میزان حقوق زوجه را تعیین خواهد کرد و پس از ابلاغ نظر کارشناس به طرفین، فردی که نسبت به نظریه کارشناس اعتراض دارد، ظرف مدت ۷ روز نسبت به آن با ذکر دلایل اعتراض خواهد کرد و دادگاه برای بررسی مجدد مقدار حقوق زوجه، از هیات سه نفر کارشناسان استفاده خواهد کرد.
- بر اساس ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی در صورتی که زوجه بتواند ثابت نماید زندگی مشترک او با شوهرش ضرر مالی، شرافتی یا بدنی برای او به همراه دارد، دادگاه او را ملزم به تمکین نمی کند که در این صورت تمکین نکردن باعث از بین رفتن حقوقش هم نخواهد شد.
- در سال های اخیر دادخواست تهیه مسکن مستقل از سوی زن توسط دادگاه های خانواده پذیرفته نمی شود و زن باید صرفا دادخواست مطالبه نفقه به دادگاه ارائه دهد.
علاوه بر زوجه چه اشخاصی استحقاق دریافت نفقه را دارند؟
قانونگذار نفقه را بر طبق اشخاصی که استحقاق گرفتن آن را دارند، به انواع مختلفی تقسیم کرده است که در ادامه به مهمترین آن ها اشاره خواهد شد.
نفقه زوجه
همانگونه که ذکر شد نفقه زوجه شامل فراهم کردن نیازهای متعارف همسر توسط شوهرش است که بعد از وقوع عقد نکاح و شروع زندگی به او تعلق خواهدگرفت و شوهر وظیفه پرداخت آن را بر عهده خواهد داشت.
نفقه فرزند
پرداخت نفقه فرزندان یکی از مهمترین وظایف و تکالیف والدین، نسبت به آن ها است. پرداخت نفقه فرزندان، بر عهده پدر است و در صورت عدم توانایی پدر در پرداخت آن، بر عهده اجداد پدری می باشد.
در صورت زنده نبودن و یا عدم توانایی جد پدری در پرداخت نفقه، این ضرورت بر عهده مادر قرار خواهد گرفته و در صورتی که مادر نیز در قید حیای نباشد یا نتواند نفقه را پرداخت کند، این تکلیف بر عهده پدربزرگ و مادربزرگ مادری و همچنین مادربزرگ پدری محول گردیده است.
نکته مهمی که در این بند قابل ذکر است، این است که قانون گذاردر پرداخت نفقه به فرزندان، هیچ فرقی میان فرزند مشروع با فرزند نامشروع، قائل نشده است.
نفقه پدر و مادر
قانونگذار پرداخت نفقه به پدر و مادر را زمانی ضروری می داند که آن ها استطاعت مالی جهت تامین نیازهای اساسی خود و گذران زندگی را نداشته باشند و هیچ منبع کسب درآمد نیز، برای آن ها نباشد، در این حالت پرداخت نفقه در درجه اول، بر عهده فرزندان آن ها و در درجه دوم، بر عهده نوه‌ها است.
نفقه اقارب
اگر نزدیکان نسبی، استطاعت و توان مالی جهت زندگی و تامین نیازهای معیشتی زندگی را نداشته باشند، پرداخت نفقه آن ها بر دوش نزدیکانی است که از توان و استطاعت مالی برخور دار هستند.
مطالبه نفقه خود را باید از کجا شروع کنیم؟
نفقه را مطابق با میزان آن از دو روش می توان مطالبه کرد. با توجه به میزان نفقه ای که درخواست می گردد، دادخواست نفقه را باید تقدیم شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده کرد.
در صورتی که میزان حقوق زوجه و یا تقویم نفقه کمتر از بیست میلیون تومان باشد از طریق شورای حل اختلاف و اگر بالای بیست میلیون تومان باشد از طریق دادگاه خانواده قابل مطالبه است.
مطابق با ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی: در عقد دائم نفقه و حقوق زوجه بر عهده شوهر است و بر اساس ماده ۱۱۱۳ همان قانون در ازدواج موقت زن حق برای مطالبه نفقه ندارد مگر این که در ضمن عقد مورد توافق طرفین قرار گیرد یا بنای طرفین در هنگام عقد این بوده که شوهر نفقه زن را پرداخت کند.
هزینه های دادرسی مطالبه نفقه به چه میزان است؟
رسیدگی به کلیه دعاوی حقوقی و کیفری، نیاز به پرداخت هزینه دادرسی و سایر هزینه‌های مربوط اعم از کارشناسی و … دارد.
در واقع هزینه دادرسی، به هزینه‌هایی اطلاق می‌گردد که توسط نهادهای دولتی و حاکمیتی برای رسیدگی به دعاوی و شکایات متعدد، در نظر گرفته شده و دریافت می گردد. لذا رسیدگی به درخواست مطالبه نفقه نیز، در شمول این قاعده است.
اگر زوجه درخواست مطالبه نفقه را به دادگاه تقدیم کند، هزینه دادرسی آن را باید مطابق شرایط فوق پرداخت نماید و در نهایت در صورتی که زوج محکوم به پرداخت نفقه به همسر خود گردد، زوجه می‌تواند هزینه دادرسی را با عنوان تادیه خسارت و هزینه‌های دادرسی، از دادگاه مطالبه نماید و دادگاه نیز با توجه به مدارک و دلایل مورد استناد زوجه، حکم به پرداخت هزینه‌های دادرسی توسط زوج ، صادر می نماید.
از آن جایی که برای ثبت دادخواست نفقه، هم دادسراهای عمومی و هم دادگاه های خانواده صلاحیت رسیدگی دارند، هزینه دادرسی هم با توجه به نحوه شکایتی که به این مرجع ارجاع شده است تعیین می گردد.
اما در مجموع هزینه دادرسی از مرحله ثبت شکایت تا صدور رای و هزینه های مرحله اجرا و همچنین تعرفه های حق الوکاله وکیل در صورت اخذ وکیل، هزینه های کارشناسی و هزینه های ثبت شکواییه هر ساله توسط سازمان برنامه و بودجه اعلام می گردد.
برای اطلاع از تعرفه خدمات قضایی در سال 1400 می توانید به قانون بودجه کشور مراجعه نمایید.
آیا نپرداختن نفقه زوجه، در قوانین جرم محسوب می شود؟
پرداخت نفقه از وظایف قانونی و شرعی زوج در مقابل همسرش است و اگر همسر شرایط استحقاق آن را داشته باشد، زوج مکلف به پرداخت آن است. حال با این شرایط، اگر زوج از پرداخت نفقه امتناع کند، مرتکب جرم ترک انفاق شده که طبق قانون جرم و دارای مجازات کیفری است.
مطابق با ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده، هر فردی با داشتن استطاعت و توان مالی، نفقه همسر خود را در صورت تمکین او، پرداخت ننماید، به حبس تعزیزی بیش از شش ماه تا دو سال محکوم می گردد.
- احکام این ماده، در خصوص ترک انفاق اشخاص واجب النفقه دیگر نیز، قابلیت اجرایی دارد. البته اگر شرایط مقرر برای پرداخت کننده و دریافت کننده نفقه، محقق شده باشد.
- مفاد این ماده در شرایطی که علت عدم پرداخت نفقه توسط زوج، ترک زندگی و عدم تمکین زوجه باشد، قابل اجرا نیست و در واقع این مسایل موجب اسقاط حق دریافت نفقه زوجه می گردد.
آیا برای تنظیم شکایت بابت مطالبه نفقه به استفاده از خدمات وکیل نیاز است؟
مطالبه نفقه یا طرح شکایت ترک انفاق کیفری و دعاوی حوزه مسایل خانوادگی، یکی از مسائل بسیار پر کاربردی و مهم در عقد دائم محسوب می شود، که پس از مهریه از اهمیت بالایی برخوردار است.
مطالبه نفقه دارای قوانین و مقررات خاصی است که اشخاص عادی اطلاعات بسیار اندکی در مورد آن‌ها دارند. همچنین نفقه، فرآیند دادرسی بسیار پیچیده‌ای دارد که گذر از آن‌ها، کار هر شخصی نیست.
مشاوران و وکلای دادگستری اشخاصی هستند که در زمینه مسائل حقوقی، دارای بینش، تخصص و آگاهی کاملی بوده و می توانند در رسیدگی به پرونده‌های مربوط به حقوق خانواده، خصوصا موضوع نفقه، گره گشای موکل خود باشند. از مهمترین مزایای استفاده از وکلای طلاق 24 در فرآیند مطالبه و دریافت نفقه:
- صرفه جویی در وقت و هزینه
- رسیدن به نتیجه دلخواه و مطلوب در کمترین زمان ممکن
- رهایی از رفت و آمدهای متوالی، وقت گیر، چالش برانگیز و استرس زا به دادگاه
- تامین و حفظ حقوق زوجه در پروسه رسیدگی به درخواست طلاق خواهد بود.
پس اگر می خواهید طرح شکایت شما در خصوص مطالبه نفقه به نتیجه مطلوبی برسد و حقوق از دست رفته تان را به دست آورید، به شما توصیه می کنیم که با یک وکیل مجرب در این حوزه حتما مشورت کنید.
اغلب بعضی از مسائل پیش می آید که شاید از نظر شما عادی جلوه کند ولی برعکس، بسیار مهم هستند و می توانند در روند پرونده تاثیر گذار باشند. وکیل با تجربه و صادق می تواند شما را در خصوص موارد یاد شده، آگاه نماید.
همچنین وکلای دادکستری قادرند در مورد کم و کیف تخلفات واقع شده و نحوه تنظیم دادخواست، شما را راهنمایی کنند و می تواند بررسی نمایند که آیا ادله و مدارک کافی برای اثبات شکایت، از سوی شما ارائه شده است یا خیر؟ علاوه بر آن وکلای مجرب و متخصص قادرند نتیجه احتمالی شکایت شما را تا حدودی پیش بینی نمایند و در روند رسیدگی و تسریع آن، نقش موثر و مثبتی ایفا کنند.
پس اگر شما هم قصد طرح شکایت و مطالبه نفقه خود را دارید و می خواهید با یک وکیل درجه یک مشاوره داشته باشید، از طریق راه ارتباطی ما در طلاق 24، با مشاورین و وکلای متخصص در این زمینه ارتباط برقرار نمایید.
چقدر فرصت برای طرح شکایت مطالبه نفقه وجود دارد و این دعوا چقدر زمان می برد؟
از آن جایی که جرم ترک انفاق از جرایم مستمرمحسوب می گردد، لذا مقید به فرصت و زمان خاصی نیست و هر موقع که زوج از پرداخت آن خودداری نماید و موجب عسرت و تنگ دستی زوجه گردد، امکان طرح شکایت یا ارائه دادخواست به مراجع قضایی وجود خواهد داشت.
مطالبه نفقه نیز همانند بسیاری از دعاوی خانواده، حجم زیادی از پرونده‌های قضایی دادگاه ها را به خود اختصاص داده است. بنابراین از آنجایی که متاسفانه همه روزه شاهد طرح اینگونه شکایات در محاکم قضایی مختلف هستیم، باید عنوان کرد که تخمین زمان شروع و خاتمه طرح شکایت به هیچ وجه قابل پیش بینی نیست و انجام کارشناسی های متعدد در این دعوا احتمال زمان بر شدن آن را افزایش می دهد. بنابراین نمی‌توان زمان مشخصی را بیان کرد.
برای شکایت مطالبه نفقه چه مدارکی باید به همراه داشته باشم؟
همانگونه که قبلا نیز ذکر شد، برای طرح شکایت شما باید تمامی مدارک و مستنداتی را که دلالت بر عدم پرداخت نفقه از شوهر است ارائه کنید و آن ها را به همراه شکواییه، حتما ضمیمه پرونده نمایید.
توجه داشته باشید که بر اساس قانون، برای اثبات هر دعوایی از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند می توان استفاده کرد هر چند علم و آگاهی قضات نیز در بسیاری از پرونده ها بی تاثیر نیست.
البته انجام یک مشاوره خوب و متناسب با مسیر شکایت پیش بینی شده، می تواند استفاده از ادله و راهکار منطقی تری را برای شما مشخص نماید.
