طلاق در ایران چگونه است؟
طلاق، زمانی اتفاق می‌افتد که زوجین به دلایل مختلفی دیگر قصد ندارد که با هم زندگی کنند و تصمیم می گیرند که جدا شوند.
برای انجام طلاق باید مراحل خاصی را طی کنند و البته اگر خودشان برای طلاق توافقی درخواست داده باشند، باید چند جلسه مشاوره اجباری را نیز بگذرانند تا پس از آن، اگر واقعا نظرشان عوض نشد و باز هم قصد داشتند که از هم جدا شوند، مشاوران برای آن ها حکمی را مبنی بر عدم سازش صادر کنند تا دادگاه به باقی مراحل ثبت طلاق آن ها رسیدگی کند.
در این مطلب سعی داریم تا طلاق در ایران و انواع طلاق و حقوق زوجین در هر یک از آن ها را بررسی کنیم.
انواع طلاق
در حالت کلی با توجه به قانون مدنی طلاق به دو نوع رجعی و بائن تقسیم می شود.
طلاق رجعی
طلاقی است که در ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی به آن اشاره شده است و بیان شده است که در طلاق رجعی، برای شوهر در مدت عده، حق رو در نظر گرفته می شود و این به این معنا است که شوهر می تواند در زمان عده بازگردد و عقد نکاح را احیا کند.
سوالی که پیش می آید این است که عده چیست؟ عده در حالت کلی، سه طهر در نظر گرفته می شود و به این معنا است که زوجه باید سه عادت ماهیانه را پشت سر بگذارد تا مدت عده وی تمام شود.
البته شایان توجه است که این مدت عده همواره به این صورت نیست و می تواند بیشتر یا کمتر باشد (بسته به وضعیت زوجه دارد)
همچنین در ادامه لازم است بدانیم که رجوع مرد حتما نباید با روش خاصی صورت گیرد و بیان شده است که حتی اگر زوج در سخنان خود چیزی را بگوید که نشان دهنده رجوع باشد یا ابراز علاقه کند یا با زوجه همانند همسرش رفتار کند عقد نکاح دوباره احیا می شود.
همچنین او می تواند با لمس فیزیکی از حق رجوع خود استفاده کنه مثلا اگر همسر خود را در آغوش بگیرد با این کار نشان می دهد که از حق رجوع استفاده کرده و آن دو دوباره زن و شوهر حساب می شوند.
علاوه بر آن، اگر یک طلاق عده داشته باشد اما حق رجوع برای آن وجود نداشته باشد، زوج نمی تواند اینگونه نکاح را احیا کند. مثلا اگر طلاق برای بار سوم یا طلاق خلع باشد.
در رابطه با حقوق مالی زن نیز بیان شده است که در زمان عده کماکان واجب النفقه است و به او نفقه تعلق می گیرد.
نکته پایانی در رابطه با طلاق رجعی این است که اگر برای طلاق عده وجود نداشته باشد، طلاق از نوع بائن محسوب می شود (مثلا اگر زن یائسه باشد یا دختر باکره باشد).
طلاق بائن
طلاق بائن به طلاق گفته می شود که مرد در آن حق رجوع به دارد و در ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی به آن اشاره شده و انواع آن احصا شده است.
این طلاق بائن در مقابل طلاق رجعی قرار می گیرد و در آن مرد نمی تواند رجوع کند و حق رجوع ندارد.
طلاق بائن چه مواردی را شامل می شود؟
- طلاق یائسه
- طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود
- طلاق خلع و مبارات، مادام که زن به عوض رجوع نکرده است
- سومین طلاق پس از سه وصلت متوالی اعم از اینکه وصلت در نتیجه رجوع باشد یا نکاح جدید.
طلاق رجعی و بائن، چه تفاوت هایی را با هم دارند؟
در رابطه با طلاق رجعی و بائن چند تفاوت در نظر گرفته شده است که در ادامه بیان خواهیم کرد.
- اولین تفاوت مربوط به حق رجوع برای مرد است و همانطور که بیان کردیم زوج در طلاق رجعی دارای حق رجوع است و در زمان عده می تواند برگردد و عقد نکاح را احیا کند اما در طلاق بائن حق رجوع برای وی در نظر گرفته نشده است و نمی تواند رجوع کند.
- دومین مورد مربوط به ارث در این دو نوع طلاق است و در طلاق رجعی، اگر زوج یا زوجه در زمان عده فوت شوند، طرف مقابل به ارث می برد اما در طلاق بائن اینگونه نخواهد بود و رابطه زوجیت پس از خواندن صیغه طلاق به پایان می رسد و دیگر هیچ حقوق مالی بر زن و مرد بار نخواهد بود و هیچ کدام از آن ها از یکدیگر ارث نمی برند.
- مورد دیگر نیز مربوط به ازدواج پس از طلاق است که در طلاق بائن، در صورتی که زن دارای عده نباشد می تواند به محض جاری شدن صیغه طلاق، با شخص دیگری ازدواج کند اما در طلاق رجعی حتما باید مدت عده وی بگذرد تا پس از آن بتواند ازدواج کند و اگر در زمان عده ازدواج کند، احکام ازدواج آن ها مانند ازدواج با زن شوهردار خواهد بود و باطل و نامشروع محسوب می شود.
- آخرین تفاوت بین طلاق رجعی و بائن در آن جایی است که به آثار و احکام طلاق مربوط می شود. برای مثال بیان شده است که در طلاق رجعی تا پایان مدت عده مرد می تواند زن را از خانه خود بیرون کند و به عبارتی نمی تواند مطلقه رجعیه را از محل سکونت خود خارج کند.
در ذیل این مورد همچنین باید به نفقه که پیشتر در رابطه با آن صحبت کردیم نیز اشاره کنیم و بیان کنیم که نفقه زن بر اساس ماده ۱۳۰۹ قانون مدنی در زمان عده بر عهده شوهرش می باشد اما در طلاق بائن اینگونه نیست.
طلاق خلع و مبارات
این قسمت از مطلب نیز می خواهیم در رابطه با طلاق خلع و مبارات صحبت کنیم که دو نوع طلاق توافقی هستند که در فقه و حقوق اسلامی به آن ها اشاره شده است و با توجه به آن، زن با واگذاری مالی به شوهرش از او طلاق می گیرد.
پیش در رابطه با طلاق خلع صحبت کردیم اما می خواهیم بدانیم که تفاوت آن با طلاق مبارات چیست؟
همانطور که بیان کردیم طلاق خلع، طلاقی است که در آن، زن قسمت یا تمام مهریه خود را به شوهر می دهد و در ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی به آن اشاره شده است و بیان شده است که: طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهت ای که از شوهرش دارد در مقابل مالی که به شوهرش می دهد طلاق بگیرد اعم از اینکه مال مزبور این مهر یا معادل آن یا بیشتر یا کمتر از مهر باشد.
بنابراین در می یابیم که در طلاق خلع، این بیزاری و عدم تمایل از طرف زن است و بزرگ‌ترین تفاوت بین طلاق خلع و مبارات نیز در همین موضوع است چرا که در طلاق مبارات، هر دو طرف از یکدیگر متنفر هستند و این تنفر دوجانبه است.
به همین منظور عوض طلاق نمی تواند از مهریه معین شده برای زن، بیشتر باشد. همچنین لازم به ذکر است که در طلاق مبارات طرفین موضوع باید نسبت به مسائلی مانند حضانت فرزند، مهریه، جهیزیه و غیره توافق نمایند.
بنابراین باید بگویم که طلاق خلع و مبارات در واقع شبیه هم هستند و هر دوی آن ها نیز طلاق بائن محسوب می شوند و زوج در آن ها حق رجوع ندارد.
زوجه در چه صورت هایی می تواند طلاق گیرد؟
با توجه به این که بیان کردیم که حق طلاق فقط برای مرد در نظر گرفته شده است، متوجه می شویم که باید شرایطی برای زوجه وجود داشته باشد تا بتواند خودش اقدام به طلاق کند.
- زوجه باید وکالت در طلاق (اعم از مطلق و مشروط) داشته باشد: با توجه به اینکه درد ماده ۱۱۱۹ بیان شده است طرفین عقد ازدواج می توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد یا عقد لازم دیگر ذکر کنند. مثلا بیان شود که اگر شوهر در مدت مشخصی غائب باشد یا نفقه پرداخت نکند یا علیه حیات زن اقداماتی را انجام دهد، زوجه دارای وکالت در طلاق خواهد بود که خود را مطلقه سازد.
- عسر و حرج وی ثابت شود: با توجه به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، عسر و حرج مساوی است با به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت و سختی همراه ساخته و تحمل کردن آن مشکل و غیر ممکن باشد. در ادامه ماده نیز موارد عسر و حرج بیان شده اند.
- شوهرش بیش از 4 سال غیبت داشته باشد: با توجه به ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی، هر زمانی که یک شخص چهار سال تمام غائب مفقود الاثر باشد همسر او می تواند تقاضای طلاق کند و با رعایت ماده ۱۰۲۳ قانون مدنی، حاکم حکم طلاق او را صادر کند.
- نفقه وی از سوی شوهر پرداخت نشود یا در پرداخت آن ناتوان باشد: درباره این موضوع نیز در ماده ۱۱۲۹ صحبت شده است که با توجه به آن، اگر شوهر از دادن نفقه استنکاف ورزد و در صورتی که نتوان حکم محکمه او را اجرا کرد و او را به دادن نفقه ملزم کرد زن می تواند برای گرفتن طلاق خود به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر وی را به طلاق دادن مجبور کند.
قوانین مربوط به طلاق در ایران
قوانین و مقررات مربوط به طلاق در کشور ما، ریشه در مقررات فقهی و همچنین مذهب ما دارند و در رابطه با مسائل مختلف مربوط به طلاق، در این قوانین صحبت شده است و تمامی ایرانیان و پیروان دین اسلام باید از آن ها پیروی کنند و آن ها را مد نظر داشته باشند.
چنانچه در ماده ۶ قانون مدنی اشاره شده است که قوانین مربوط به احوال شخصیه از قبیل نکاح و طلاق و اهلیت اشخاص و ارث در رابطه با کلیه اتباع ایران ولو اینکه مقیم خارج باشند مجری خواهد بود.
همچنین در رای وحدت رویه شماره ۳۷ مورخ ۱۹ آذر ۱۳۶۳، هیات عمومی دیوان عالی کشور، اعلام کرد که دادگاه ها ملزم به رعایت قواعد و عادات مسلمه ایرانیان غیر شیعه در خصوص احوال شخصیه خواهند بود.
همچنین در قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و آیین نامه اجرایی قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۳ به آن اشاره شده است.
در قانون مدنی نیز در مواد ۱۱۰۱ و ۱۱۲۰ تا ۱۱۲۸ و ۱۱۳۱ به فسخ نکاح و موضوع طلاق اشاره شده است.
حضانت با توجه به قوانین طلاق در ایران
در رابطه با حضانت فرزندان نیز با توجه به قانون طلاق در ایران، بیان می‌شود که حضانت فرزند تا هفت سالگی با مادر وی و پس از آن با پدر می باشد و البته در صورتی که صلاحیت نگهداری و حضانت فرزندان برای آن ها وجود نداشته باشد، دادگاه و قاضی باید آن را تشخیص دهد که حضانت با چه کسی باشد.
اگر یک مرد پس از ازدواج مجدد با همسر سابق خود ارتباط برقرار کند و مجددا وی را صیغه کند چگونه می توان برای طلاق از سوی زوجه اقدام کرد؟
در پاسخ به این سوال باید ذکر کنیم که ازدواج مجدد زوج بدون رضایت زوجه از موارد طلاق می باشد و اگر مردی بدون اجازه همسرش مجددا ازدواج کند چه به صورت موقتی و چه به صورت دائمی، زن می تواند دادخواست طلاق را به دادگاه ارائه دهد و از وی طلاق گیرد.
آیا شرکت در تمامی جلسات مشاوره خانواده پیش از طلاق الزامی است؟ آیا روش سریع تری برای ثبت طلاق وجود ندارد؟
در پاسخ به این سوال باید بیان نمود که گذراندن جلسات مشاوره، از الزامات ثبت طلاق می باشد و در هر صورت باید مراحل قانونی مربوط به آن طی شود چرا که پس از انجام جلسات مشاوره و در صورتی که طرفین باز هم برای جدا شدن از یکدیگر اصرار داشته باشند، حکم عدم توافق طرفین صادر می شود.
فرآیند انجام طلاق در ایران
فرآیند انجام طلاق در ایران با توجه به نوع طلاق و طرفی که برای آن اقدام می کند، متفاوت است. مثلا طلاق از سوی مرد در مدت زمان کمتری صورت می‌گیرد و فقط کافی است که دادخواست طلاق را ارائه دهد و پس از اینکه حقوق مالی زوجه و شرایط وی محرز شدند، طلاق را ثبت کند.
اما مثلا در رابطه با طلاق به دلیل عسر و حرج، شرایط متفاوت است و زوجه باید عسر و حرج خود را به دادگاه ثابت کند تا پس از آن، دادخواست وی مورد بررسی قرار گیرد و روند قانونی طی شود.
در واقع می توان نتیجه گیری کرد که استفاده مرد از حق طلاق اش بسیار آسان تر از زمانی است که یک زن می خواهد طلاق بگیرد.
